Wybierz język 
English 
svenska 
română 
Lithuanian 
Deutsch 
magyar 
Wyszukaj słowa!
Użyj poniższej listy słów, aby przeczytać definicje.
A
administracja
zarząd.
alianci
(po francusku allier – połączyć), od 1939 roku termin stosowany w odniesieniu do Wielkiej Brytanii i Francji, a później także Związku Radzieckiego (od czerwca 1941 roku) i Stanów Zjednoczonych (od grudnia 1941 roku). (Zobacz także Państwa Osi.)
anszlus
(niemiecki wyraz anschluss oznacza przyłączenie), słowo używane na określenie włączenia Austrii do III Rzeszy w 1938 roku, po tym jak wojska niemieckie wkroczyły do tego kraju.
armia czerwona
powołana na podstawie dekretu w 1918 roku w Rosji, nazwa radzieckich sił zbrojnych obowiązująca w latach 1922-1946.
Aryjczyk
pierwotnie określano tak osoby, które posługiwały się językiem praindoeuropejskim i które prawdopodobnie osiedliły się w starożytnym Iranie oraz na północy subkontynentu indyjskiego. Teoria ta pojawiła się w połowie 19. wieku w kontekście koncepcji wyższości rasy białej nad innymi rasami. Była bardzo popularna do połowy 20. wieku. Przedstawiciele tzw “ras” nordyckich i germańskich byli najczystszymi pośród jej członków. Przypisywano im wszelki postęp jaki dokonał się w historii ludzkości i uważano za rasę wyższą wobec „Semitów”, „żółtych”, „czarnych”. Pojęcie to legło później u podstaw polityki rządu niemieckiego zmierzającej do eksterminacji Żydów, Romów (Cyganów), i innych „nie-Aryjczyków”, opracowanej przez Adolfa Hitlera i nazistów.
E
Einsatzgruppen
(Grupy Operacyjne, szwadrony śmierci), były to grupy operacyjne hitlerowskiej policji bezpieczeństwa (Sipo) i służby bezpieczeństwa (SD) działające w czasie II wojny światowej i przeznaczone do zadań specjalnych, głównie do wyszukiwania, izolowania i mordowania przeciwników politycznych i innych, których uważano za niepożądanych/niepotrzebnych. Oddziałów tych po raz pierwszy użyto w Austrii w 1938 roku i w Bohemii/Morawach w 1939 roku. Jesienią 1939 roku Einsatzgruppen zamordowały 60 tysięcy przedstawicieli polskich elit i kilka tysięcy Żydów. Szczególną złą sławą oddziały te okryły się po akcjach przeprowadzanych na okupowanych terytoriach radzieckich po inwazji niemieckiej w czerwcu 1941 roku, kiedy to wymordowały ponad milion Żydów i dziesiątki tysięcy radzieckich komisarzy politycznych, Romów, partyzantów i ludzi niepełnosprawnych.
eugenika
jedna ze starszych dziedzin nauki, która rozwinęła się pod koniec dziewiętnastego i na początku dwudziestego wieku. Prowadzone badania próbowały opisać i zademonstrować istnienie różnych ras z zasadniczymi i wrodzonymi cechami. Wielu biologów zajmujących się eugeniką twierdziło, że niektóre ,,rasy” wykazują się wyższością w stosunku do innych. W Szwecji decyzją parlamentu w 1921 roku powołano w Uppsali instytut poświęcony higienie rasowej. Jego celem była ,,promocja” Szwedów jako społeczeństwa eugenicznego (greckie słowo eugenes znaczy dobrze urodzony).
F
faszyzm
polityczny ruch utworzony przez Benito Mussoliniego we Włoszech w 1919 roku, który zamienił się w partię – Narodową Partię Faszystowską – w 1921 roku. Mussolini sprawował rządy we Włoszech od 1922 roku do 1943 roku. W 1926 roku został absolutnym dyktatorem. Faszyzm włoski był inspiracją dla niemieckiego nazizmu. W szerszym pojęciu faszyzm to doktryna polityczna, która oznacza sposób sprawowania władzy wyznaczony przez pierwowzór włoski, a potem przyjęty przez inne pokrewne ruchy i partie. Faszyzm był wrogiem demokracji, liberalizmu, komunizmu. To ideologia skrajnie prawicowa i nacjonalistyczna, głosząca bardzo często hasła rasistowskie i antysemickie. Faszyzm szczególną rolę wyznaczał przywódcy – zasada wodzostwa i głosił ideał korporacji.
G
Generalne Gubernatorstwo
jednostka administracyjno-terytorialna, która została utworzona na podstawie dekretu Hitlera z dnia 12 października 1939 roku. Obejmowała okupowaną centralną część terytorium II Rzeczypospolitej i została podzielona na cztery jednostki administracyjne (dystrykty): krakowski, warszawski, radomski i lubelski. Generalnym gubernatorem został Hans Frank, który miał swoja siedzibę na Zamku Królewskim na Wawelu w Krakowie.
gwiazda dawida
sześcioramienna gwiazda złożona z dwóch nachodzących na siebie trójkątów, często używana jako symbol judaizmu i żydowskiej kultury. W czasie II wojny światowej Żydzi z krajów europejskich okupowanych przez nazistów musieli nosić żółtą gwiazdę zwaną Judenstern, aby odróżnić ich od innych. W Generalnej Guberni (centralnej Polsce okupowanej przez nazistów), Żydzi zostali zmuszeni do noszenia białej opaski z niebieską sześcioramienną gwiazdą.
H
Hitler-Jugend
(polskie tłumaczenie: Młodzież Hitlera), nazistowska niemiecka organizacja młodzieżowa.
Holokaust
(pierwotnie oznaczał ofiarę całopalną), obecnie termin ten używany jest do opisania nazistowskiego ludobójstwa w stosunku do europejskich Żydów. Słowo Holokaust pisze się dużymi literami. (Synonimem tego słowa jest hebrajskie Shoah, spolszczone Szoa, które oznacza całkowitą zagładę, zniszczenie).
I
J
jidysz
język mówiony używany przez większość Żydów zamieszkujących Centralną i Wschodnią Europę przed II wojną światową. Język ten jest mieszaniną niemieckiego, hebrajskiego i języków słowiańskich. Język ten zapisuje się alfabetem hebrajskim.
Judenrat
(Rada Żydowska lub Żydowska Rada Starszych), forma sprawowania władzy przez przywódców żydowskich. Niemcy rozkazali Żydom w gettach tworzyć rady złożone z 12-24 członków. Rady te miały obowiązek zajmować się wewnętrznym utrzymaniem porządku, sprawami bytowymi i zapewnić sprawne wypełnianie poleceń niemieckiej administracji getta.
K
Kanada
termin z gwary obozowej, oznaczał baraki obozowe w Auschwitz-Birkenau, gdzie przetrzymywano dobra oraz towary skradzione i odebrane nowoprzybyłym więźniom. (Kanada kojarzyła się z bogactwem i dobrobytem.)
kapo
więzień wyznaczony przez zarząd obozu do nadzorowania pracy innych więźniów.
kartka żywnościowa
nazwa bonów lub kuponów uprawniających do zakupu towarów reglamentowanych, czyli takich, których brakuje, np. w czasie wojny. W Europie w czasie II wojny światowej reglamentowano różne produkty. Żydzi uwięzieni w gettach podlegali bardzo ścisłej reglamentacji żywności, co powodowało, że wielu umierało z głodu.
komando
(słowo niemieckie, które oznacza brygada, kolumna), nazwa nadana grupom współwięźniów powołanych do wykonania określonych prac i zadań, np. Kommando Leśne w Treblince do pracy w lasach, Sonderkommando, specjalne grupy robocze, które pracowały w komorach gazowych i krematoriach.
komory gazowe
specjalnie zbudowane pomieszczenia w obozach śmierci i obozach koncentracyjnych, gdzie naziści masowo zabijali ludzi, wykorzystując spaliny z pojazdów i gazy trujące. W Auschwitz-Birkenau (Auschwitz II) znajdowały się cztery komory gazowe.
krematorium
miejsce, gdzie palono ciała zmarłych, zamordowanych i zabitych.
L
łapanka
obława, niespodziewany najazd. W czasie II wojny światowej, naziści często blokowali niektóre ulice i kwartały mieszkalne dla zatrzymania przypadkowych przechodniów, jak i mieszkańców w celu uwięzienia, wywozu do obozu, czy na roboty przymusowe.
Lądowanie w Normandii (Dzień D)
6 czerwca 1944 roku, początek operacji Overlord. Siły alianckie (głównie amerykańskie, brytyjskie i kanadyjskie) wylądowały w Normandii we Francji, aby oswobodzić Europę Zachodnią spod niemieckiej okupacji.
M
Międzynarodowe Biuro Poszukiwań (International Tracing Service)
zostało utworzone przez aliantów w 1943 roku jako wydział Brytyjskiego Czerwonego Krzyża dla poszukiwania i rejestrowania osób zaginionych. Po II wojnie światowej, ITS (MBP) zostało przeniesione do niemieckiego miasta Bad Arolsen. Tutaj ofiary nazistowskich przestępstw i ich rodziny poszukiwały informacji o losie swoich krewnych.
N
narodowy socjalizm, nazizm
skrajny niemiecki ruch polityczny, który stał się ideologią Narodowosocjalistycznej Niemieckiej Partii Robotników (Nationalsozialistische Deutsche Arbeiterpartei) założonej w 1920 roku. Przywódcą NSDAP był Adolf Hitler, dyktator hitlerowskich Niemiec w latach 1933-1945. Nazizm był ideologią antydemokratyczną i antyhumanistyczną, która łączyła skrajny nacjonalizm, ekstremalny anysemityzm i rasizm, darwinizm społeczny (socjodarwinizm), imperializm i ekspansję terytorialną dla tworzenia ,,przestrzeni życiowej” (Lebensraum) dla Niemców. Naziści chcieli utworzyć czyste rasowo społeczeństwo niemieckie bez mieszania się ras, bez obecności ,,podludzi” i ,,elementów obcych rasie niemieckiej,” jak Żydzi i Romowie. Takie grupy i jednostki stanowiły ,,problem”, który należało rozwiązać w ten, czy inny sposób. Żydzi, np. byli traktowani jako historyczny wróg, stanowiący zagrożenie dla czystości rasowej Niemców i ,,rasy aryjskiej”. Społeczeństwo należało również ,,oczyścić” z ,,ludzi niegodnych życia”; w ten sposób określano niepełnosprawnych, ludzi z chorobami dziedzicznymi i opóźnionych w rozwoju umysłowym oraz pozbyć się ,,bezużytecznych zjadaczy chleba’’ i tzw. ,,elementów antyspołecznych”. Po wybuchu drugiej wojny światowej polityka nazistowska błyskawicznie się zradykalizowała, prowadząc do niespotykanych zbrodni przeciwko ludzkości. (Zobacz również Holokaust, eugenika i rasizm.)
O
obozy koncentracyjne
centra odosobnienia i obozy pracy, gdzie wywożono i przetrzymywano ludzi z powodu głoszonych przez nich opinii politycznych, prowadzonej działalności, którą traktowano jako wrogą wobec nazistowskich Niemiec, ale i na skutek przynależności religijnej, orientacji seksualnej, ,,antyspołecznych” zachowań, popełnionych przestępstw, czy z przyczyn rasowych.
obozy zagłady’
obozy specjalne założone tylko dla osiągnięcia jednego celu, tj. masowego mordowania, zabijania ludzi w komorach gazowych i przewoźnych komorach gazowych, gdzie wykorzystywano spaliny. Podczas II wojny światowej nazistowskie Niemcy utworzyły sześć obozów eksterminacji ulokowanych na terenach okupowanej Polski (w Generalnej Guberni i na terenach wcielonych do III Rzeszy), gdzie mordowano przede wszystkim Żydów, ale i Romów. Obozy te powstały w Chełmnie n. Nerem (Kulmhof), Bełżcu, Sobiborze, Treblince, Majdanku i Auschwitz-Birkenau, dwa ostatnie nazywa się również obozami koncentracyjnymi. (Zobacz także: Obozy koncentracyjne.)
okupacja
zajęcie kraju lub jego części po wtargnięciu na jego terytorium obcych wojsk, a następnie przejęcie w nim władzy.
Organizacja Narodów Zjednoczonych (ONZ)
organizacja, która została utworzona w 1945 roku pod koniec II wojny światowej dla zapewnienia utrzymania pokoju. Prawie wszystkie kraje świata są członkami ONZ. Obecnie organizacja ta stawia sobie przede wszystkim za cel utrzymanie pokoju i bezpieczeństwa na świecie, zajmuje się problemami związanymi ze zdrowiem, środowiskiem naturalnym, walką z ubóstwem, itp.
osoby DP
(tzw. dipisi, także przesiedleńcy), termin ten po II wojnie światowej stosowano w odniesieniu do uwolnionych więźniów obozów koncentracyjnych, obozów pracy oraz uchodźców, którzy nie mieli dokąd wrócić po zakończeniu II wojny światowej. Zdarzało się, że nawet przez kilka lat musieli oni mieszkać w specjalnie utworzonych dla nich obozach zanim znalazło się dla nich miejsce osiedlenia.
P
R
S
SA
SA oddziały szturmowe. W latach dwudziestych i trzydziestych XX wieku SA odegrały kluczową rolę jako paramilitarne skrzydło Narodowej Socjalistycznej Niemieckiej Partii Robotniczej (NSDAP). SA zostały zastąpione przez SS. (Zobacz Narodowy socjalizm, również SS.)
sauna
nazwa nadana jednemu z budynków w Auschwitz-Birkenau, który służył do dezynfekcji i czyszczenia ubrań oraz gdzie po przeprowadzonej selekcji kobiety i mężczyźni zdolni do pracy, podlegali rejestracji, goleniu, odkażaniu i kąpieli pod prysznicem.
SS
(Schutzstaffel, niemiecka nazwa dla tzw. grup ochronnych, po polsku ,,eskadra ochronna NSDAP), organizacja paramilitarna działająca w Niemczech w latach 1925-1945. Została założona przez Adolfa Hitlera do jego osobistej ochrony, ale gwałtownie się rozrosła począwszy od roku 1929, kiedy dowódcą został Heinrich Himmler. SS stała się jedną z najbardziej wpływowych organizacji w nazistowskich Niemczech. Chciała uchodzić za elitę w nazistowskiej partii.
strefa wpływów, strefa zainteresowań
teren, którym państwo, czy kilka państw jest zainteresowanych ze względu na jego położenie geograficzne, czy inne czynniki, np. względy finansowe, bądź polityczne.
swastyka
symbol nazistowskiej Partii Niemiec, NSDAP, (Nationalsozialistische Deutsche Arbeiterpartei). Od 1935 roku czarna swastyka w białym kole na karmazynowym tle stała się flagą narodową hitlerowskich Niemiec. Swastyka była też uznawana za symbol powodzenia i szczęścia. Antyczne swastyki mają ramiona w postaci złamanego krzyża i są skierowane na lewo. Dlatego niektórzy traktują swastykę, jako symbol słońca – uważa się, że jej ramiona imitują drogę, jaką słońce pokonuje w ciągu dnia. Na swastyce nazistowskiej ramiona krzyża ułożone są w przeciwnym kierunku.
T
tyfus
grupa chorób zakaźnych wywołanych przez bakterie. Jest kilka różnych rodzajów tyfusu, które atakują organizm ludzki. Tyfus europejski plamisty przenoszą wszy. Chorobie towarzyszy wysoka gorączka, ból głowy i bóle mięśni, wysypka. Jeśli choroba nie jest leczona antybiotykami, może zakończyć się śmiercią. Choroba ta była dość powszechna w czasie II wojny światowej, cierpieli na nią żołnierze, ale i ludzie zamknięci w gettach i więzieni w obozach pracy.
V
