2.2 Higiena rasowa

Korzenie ideologii nazistowskiej sięgają 19. wieku. Eugenika była jednym z najistotnijeszych jej założeń. Ideolodzy z całego świata dążyli do ulepszenia ludzkiego genomu. Celem było przywrócenie "naturalnej selekcji" i zapobieganie degeneracji gatunku.

Ruch eugeniczny zyskał na znaczeniu w różnych krajach na całym świecie (USA, Wielka Brytania, Szwajcaria czy Szwecja). W Niemczech “higiena rasowa” – niemiecki synomim eugeniki – miała “oczyścić” naród niemiecki od obcych wływów i  “krzyżowania się ras”.

Logo Drugiego Międzynarodowego Kongresu Eugenicznego, 1921.

Po pierwszej wojnie światowej rozgorzała również debata nad eutanazją. Słowo pochodzi z greki i oznacza "dobrą śmierć' - z punktu widzenia umierającej osoby. Nie tylko środowiska prawicowe ubolewały nad tym, że  na wojnie polegli młodzi, zdrowi ludzie, podczas, gdy osoby z niepełnosprawnością intelektualną czy fizyczną przeżyły w domach. 

Coraz więcej głosów postulowało  zabijanie z litości "niewartych, żeby żyć".  Działanie to miało również pomóc społeczeństwo pozbyć się "uciążliwego balastu". Narodowy socjalizm przyswoił te idee. Chciał stworzyć “Volksgemeinschaft” (“ludowej wspólnoty”) silnych i zdrowych “Aryjczyków”. “Aryjczycy” z chorobami genetycznymi podobnie jak Żydzi postrzegani byli jako zagrożenie dla społeczeństwa.

Wszystko te treści  były już częścią oficjalnej propagandy platformy Narodowosocjalistycznej w czasie Republiki Weimarskiej.

Plakat propagandowy Nazistowskiego miesięcznika „Neues Folk” (1938) przedstawiający idealną koncepcję zdrowej niemieckiej rodziny jako podstawę idei „Volksgemeinschaft” (wspólnoty narodowej).

Po dojściu nazistów do władzy w 1933 jednym z pierwszych projektów zmierzających do stworzenia genetycznie zdrowego społeczeństwa było wprowadzenie programu przymusowej sterylizacji.

Ustawa o zapobieganiu obciążeń dziedzicznych u potomstwa („Gesetz zur Verhütung erbkranken Nachwuchses“) zostałą wprowadzona w życie  14 czerwca 1933. Do 1945 niemal  200 000 ludzi – w większości osoby z niepełnosprawnością lub chorobą psychiczną  – zostało wysterlizowanych.

Decyzja o rozpoczęciu programu zabijania została podjęta wczesnym latem 1939. Pierwszym jej etapem była tzw.  “Kindereuthanasie” (“eutanazja dzieci”). Począwszy od sierpnia 1939 roku, Ministerstwo Spraw Wewnętrznych prowadziło rejestr dzieci z niepełnosprawnościami wymagając od lekarzy
i położnych zgłaszanie wszystkich przypadków narodzin dzieci z poważnymi niepełnosprawnościami.

Dzieci przywożone były do specjalnych oddziałów w klinikach, gdzie większość znich zabijano poprzez śmiertelne zastrzyki. Lekarz wykorzystywali je też do przeprowadzania pseudomedycznych eksperymentów. Podczas akcji “Kindereuthanasie” zginęło poniędzy 5 000 a 10 000 dzieci i młodych ludzi.

Dorosli Polacy z niepełnosprawnościami byli pierwszą nacją  przeznaczoną przez nazistów do "likwidacji w całości". Również pierwsze eksperymenty związane z użyciem gazu do uśmiercania pacjentów były przeprowadzone
w październiku 1939 r. w Poznaniu, na terenie okupowanej Polski.

W paździeniku 1939 Hitler podpisał  “Gnadentoderlass” (“Dekret o śmierci z litości”). Następnie została powołana administracja akcji, która miała swoją  siedzibę w Berlinie przy ul. Tiergartenstraße 4 (“Aktion T4”) , Powstało też 6 "centrów unicestwiania"  (Bernburg, Brandenburg, Grafeneck, Hadamar, Hartheim i Pirna).

Pacjenci byli zwożeni do centów unicestwiania autobusami. Po przyjeździe umieszczano ich w komorach gazowych, które wyglądały jak łaźnie. Ludzie byli uśmiercani przy użyciu tlenku węgla, a ich ciała spalano w specjalnie zainstalowanych piecach krematoryjnych.  Krewni ofiar dostawali oficjalne akty zgonu z nieprawdziwymi informacjami dotyczącycmi okoliczności śmierci. 

Kiedy w sierpniu 1941 r.  “Aktion T4” została przrwana, ponad 70 000 osób straciło już życie. Hitler zdecydował się przerwać akcję, gdyż jego rząd przestraszył się pogorszenia nastrojów w niemieckim społeczeństwie. Zatrzymanie akcji spowodowało zwolnienie części odpowiedzialnego zań personelu. Potem, część "ekspertów w unicestwianiu" była zaangażowana w Zagładę europejskich Żydów.

Kiedy zatrzymano “Aktion T4” centra eksterminacji w Bernburgu, Pirna-Sonnenstein i Hartheim miały już wyznaczone inne zadania. Było to zabijanie więźniów z różnych obozów koncentracyjnych w ramach rozkazu mającego  kryptonim “14f13”.

Wieźniowie ci byli modowani w taki sam sposób, jak ofiary “Aktion T4”. Około 20 000 więźniów padło ofiarą tej akcji kiedy w 1944 r. ją przerwano. 

Po wstrzymaniu  “Aktion T4” zabijanie pacjentów psychiatrycznych i osób z niepełnosprawnościami prowadzono na poziomie poszczególnych instytucji bez planowania ich przez Berlin. Pacjenci byli zabijani przy pomocy leków lub umierali z powodu niedożywienia i zaniedbań w leczeniu.

Ze względu na niepełną wiedzę źródłową bardzo trudno jest podać całkowitą liczbę ofiar zdecentralizowanej eutanazji. Szacuje się, że do 1945 roku ponad 100 000 pacjentów klinik psychiatrycznych zostało zabitych w ten sposób.  

Oprócz działań prowadzonych na terytorium Rzeszy Niemieckiej sprawcy zabili około 30 000 osób z niepełnosprawnościami lub chorych psychicznie w okupowanej Polsce, na Białorusi, Ukrainie i w Rosji.

I tak jak w przypadku innych działań nazistów  związanych z eutanazją, nie znamy jeszcze dokładnej liczby ofiar. Potrzebne są w tym zakresie dalsze badania.