Logo Drugiego Międzynarodowego Kongresu Eugenicznego, 1921.
2. IDEOLOGIA NAZISTOWSKA 2.1 Totalitaryzm | 2.2 Higiena rasowa | 2.3 Propaganda | 2.4 Antysemityzm
Ta strona zawiera tabele i grafiki, które pomogą Wam zapoznać się z niektórymi spośród najważniejszych działań podjętych w ramach nazistowskiego projektu eutanazji. Wykonując zadania zrozumiecie jak ważna jest obrona wartości demokratycznych i praw człowieka. Ponadto, bedziecie mieli okazję zrozumieć jak niezauważalne zmiany w życiu społecznym oraz milczenie i obojętność prowadzić mogą do strasznych konsekwencji.
Korzenie nazistowskiej “eutanazji” w III Rzeszy
Korzenie ideologii nazistowskiej sięgają 19. wieku. Eugenika była jednym z najistotnijeszych jej założeń. Ideolodzy z całego świata dążyli do ulepszenia ludzkiego genomu. Celem było przywrócenie "naturalnej selekcji" i zapobieganie degeneracji gatunku.
Ruch eugeniczny zyskał na znaczeniu w różnych krajach na całym świecie (USA, Wielka Brytania, Szwajcaria czy Szwecja). W Niemczech “higiena rasowa” – niemiecki synomim eugeniki – miała “oczyścić” naród niemiecki od obcych wływów i “krzyżowania się ras”.
Po pierwszej wojnie światowej rozgorzała również debata nad eutanazją. Słowo pochodzi z greki i oznacza "dobrą śmierć' - z punktu widzenia umierającej osoby. Nie tylko środowiska prawicowe ubolewały nad tym, że na wojnie polegli młodzi, zdrowi ludzie, podczas, gdy osoby z niepełnosprawnością intelektualną czy fizyczną przeżyły w domach.
Coraz więcej głosów postulowało zabijanie z litości "niewartych, żeby żyć". Działanie to miało również pomóc społeczeństwo pozbyć się "uciążliwego balastu". Narodowy socjalizm przyswoił te idee. Chciał stworzyć “Volksgemeinschaft” (“ludowej wspólnoty”) silnych i zdrowych “Aryjczyków”. “Aryjczycy” z chorobami genetycznymi podobnie jak Żydzi postrzegani byli jako zagrożenie dla społeczeństwa.
Wszystko te treści były już częścią oficjalnej propagandy platformy Narodowosocjalistycznej w czasie Republiki Weimarskiej.
Przymusowa sterylizacja w nazistowskich Niemczech
Po dojściu nazistów do władzy w 1933 jednym z pierwszych projektów zmierzających do stworzenia genetycznie zdrowego społeczeństwa było wprowadzenie programu przymusowej sterylizacji.
Ustawa o zapobieganiu obciążeń dziedzicznych u potomstwa („Gesetz zur Verhütung erbkranken Nachwuchses“) zostałą wprowadzona w życie 14 czerwca 1933. Do 1945 niemal 200 000 ludzi – w większości osoby z niepełnosprawnością lub chorobą psychiczną – zostało wysterlizowanych.
Początki nazistowskiej eutanazji
Decyzja o rozpoczęciu programu zabijania została podjęta wczesnym latem 1939. Pierwszym jej etapem była tzw. “Kindereuthanasie” (“eutanazja dzieci”). Począwszy od sierpnia 1939 roku, Ministerstwo Spraw Wewnętrznych prowadziło rejestr dzieci z niepełnosprawnościami wymagając od lekarzy
i położnych zgłaszanie wszystkich przypadków narodzin dzieci z poważnymi niepełnosprawnościami.
Dzieci przywożone były do specjalnych oddziałów w klinikach, gdzie większość znich zabijano poprzez śmiertelne zastrzyki. Lekarz wykorzystywali je też do przeprowadzania pseudomedycznych eksperymentów. Podczas akcji “Kindereuthanasie” zginęło poniędzy 5 000 a 10 000 dzieci i młodych ludzi.
Dorosli Polacy z niepełnosprawnościami byli pierwszą nacją przeznaczoną przez nazistów do "likwidacji w całości". Również pierwsze eksperymenty związane z użyciem gazu do uśmiercania pacjentów były przeprowadzone
w październiku 1939 r. w Poznaniu, na terenie okupowanej Polski.
“Aktion T4” – zamordowanie ponad 70 000 ludzi w latach 1940-1941
W paździeniku 1939 Hitler podpisał “Gnadentoderlass” (“Dekret o śmierci z litości”). Następnie została powołana administracja akcji, która miała swoją siedzibę w Berlinie przy ul. Tiergartenstraße 4 (“Aktion T4”) , Powstało też 6 "centrów unicestwiania" (Bernburg, Brandenburg, Grafeneck, Hadamar, Hartheim i Pirna).
Pacjenci byli zwożeni do centów unicestwiania autobusami. Po przyjeździe umieszczano ich w komorach gazowych, które wyglądały jak łaźnie. Ludzie byli uśmiercani przy użyciu tlenku węgla, a ich ciała spalano w specjalnie zainstalowanych piecach krematoryjnych. Krewni ofiar dostawali oficjalne akty zgonu z nieprawdziwymi informacjami dotyczącycmi okoliczności śmierci.
Kiedy w sierpniu 1941 r. “Aktion T4” została przrwana, ponad 70 000 osób straciło już życie. Hitler zdecydował się przerwać akcję, gdyż jego rząd przestraszył się pogorszenia nastrojów w niemieckim społeczeństwie. Zatrzymanie akcji spowodowało zwolnienie części odpowiedzialnego zań personelu. Potem, część "ekspertów w unicestwianiu" była zaangażowana w Zagładę europejskich Żydów.
Dym unoszący się nad kominami krematoryjnymi zamku Hartheim (1941).
Ślub sprawców w Hartheim (wrzesień 1940), od lewej do prawej: Christian Wirth (kierownik ośrodka zagłady w Hartheim, a później jeden z architektów masowych mordów na Żydach w okupowanej Polsce), Franz Reichleitner (zastępca Wirtha w hartheim, później – komendant obozu zagłady w Sobiborze), Elisabeth Vallaster (panna młoda, „pielęgniarka” w Hartheim), Josef Vallaster (pan młody, pracownik krematorium w Hartheim), Gertrude Blanke (szefowa personelu pielęgniarskiego w Hartheim).
“Aktion 14f13” – mordowanie więźniów chorych i z niepełnosprawnościami w obozach koncentracyjnych
Kiedy zatrzymano “Aktion T4” centra eksterminacji w Bernburgu, Pirna-Sonnenstein i Hartheim miały już wyznaczone inne zadania. Było to zabijanie więźniów z różnych obozów koncentracyjnych w ramach rozkazu mającego kryptonim “14f13”.
Wieźniowie ci byli modowani w taki sam sposób, jak ofiary “Aktion T4”. Około 20 000 więźniów padło ofiarą tej akcji kiedy w 1944 r. ją przerwano.
Zdecentralizowana eutanazja – zabijanie pacjentów szpitali psychiatrycznych
Po wstrzymaniu “Aktion T4” zabijanie pacjentów psychiatrycznych i osób z niepełnosprawnościami prowadzono na poziomie poszczególnych instytucji bez planowania ich przez Berlin. Pacjenci byli zabijani przy pomocy leków lub umierali z powodu niedożywienia i zaniedbań w leczeniu.
Ze względu na niepełną wiedzę źródłową bardzo trudno jest podać całkowitą liczbę ofiar zdecentralizowanej eutanazji. Szacuje się, że do 1945 roku ponad 100 000 pacjentów klinik psychiatrycznych zostało zabitych w ten sposób.
Oprócz działań prowadzonych na terytorium Rzeszy Niemieckiej sprawcy zabili około 30 000 osób z niepełnosprawnościami lub chorych psychicznie w okupowanej Polsce, na Białorusi, Ukrainie i w Rosji.
I tak jak w przypadku innych działań nazistów związanych z eutanazją, nie znamy jeszcze dokładnej liczby ofiar. Potrzebne są w tym zakresie dalsze badania.
2.2.a Spójrz na zdjęcie logo z drugiej Międzynarodowego Kongresu Eugenicznego (1921). Jakie mogły być powody, dla których zwolennicy ruchu eugenicznego udowadniali, że eugenika wywodzi się z tak wielu różnych nauk?
2.2.b Dlaczego idee ruchu eugenicznego stały się tak popularne wśród narodowych socjalistów?
2.2.c Dlaczego zatrzymano tak zwaną Aktion T4 i co się wydarzyło po zamknięciu programu?