Ćwiczenia te dotyczą kilku przykładów niezgody lub przeciwstawienia się polityce nazistowskich Niemiec. Wykonując je nauczysz się, czym jest empatia i odwaga podejmowania decyzji i działania zgodnie z nimi - postawy koniecznej do obrony i utrzymania wartości demokratyczncych oraz praw człowieka.

Co należy zrobić?

Wykonaj instrukcje znajdujące się przy każdym z materiałów.

Zbrojny, cywilny i duchowy opór w czasie zagłady

 

ZADANIE 1: DEFINICJA OPORU

Zadanie 1a

  • Używając techniki kuli śniegowej ułóż wraz z kolegami i koleżankami definicję terminu opór.

Snowball Technique: Grupa siedzi w kole. Pracując w parach uczniowie i uczennice układają definicję terminu opór. Po zakończeniu pracy, każda z par łączy się z sąsiednią parą i, dochodząc do konsensusu, układa wspólną defnicję. Następnie każda czwórka z kolejną czwórką dochodzi do konsensusu.

Ćwiczenie będzie powtarzane do momentu powstania dwóch definicji, które zostaną zapisane na flipchartach lub na tablicy. Następnie, osoba prowadząca komentuje obie definicje i sporządza z nich jedną, zawierającą najważniejsze sformułowania podane przez dwie duże grupy.

Zadanie 1b

  • Przeczytaj definicję oporu sformułowaną przez Romana Kenta, ocalałego z getta w Łodzi i obozu śmierci Auschwitz-Birkenau.

  • Po uważnej lekturze spróbuj określić,  jakie mogą być różne formy oporu, które wymienił Roman Kent i spisz je w punktach.

"[…] W getcie rozpoczęła się swego rodzaju działalność komunistyczna. Niektórzy liderzy ruchu komunistycznego byli moimi dobrymi kolegami, bo chodziliśmy razem do szkoły. I oni zorganizowali, bo szczególnie nasza fabryka była świetna do tego celu coś, co my tu w USA nazwalibyśmy strajkiem zwalniającym. Kiedy zarządzający oczekiwali od nas produkcji 10 rzeczy, my robiliśmy dwie. I zdaliśmy sobie sprawę, że zarządzający fabryką baliby się zrobić cokolwiek przeciwko nam, bo wtedy gdyby otwarcie przyznali, że mają u siebie strajk spowalniający pracę, to oni byliby ukarani przez Niemców. I my rozgrywaliśmy ich przeciw Niemcom i chroniliśmy własne życie poprzez bardzo wolną pracę. Mówię o tym, bo w wielu sytuacjach słyszałem, że Żydzi nic nie zrobili, że szli na rzeź jak owce. To jest nieprawda. Bo to też był opór. Opór nie musi się odbywać z bronią w ręku i kulami. Prawdę mówiąc, czasami najłatwiejszy sposób na opór jest z bronią i kulami.   

Ale często konsekwencje zdobycia broni i zabicia Niemca będą takie, że oni wezmą stu innych ludzi i ich zabiją. Więc niewiele się w ten sposób osiągnie. Więc opór tego rodzaju jest oporem. Opór, kiedy matka daje dziecku kawałek chleba żeby ono przeżyło - to też jest opór. Oporem w getcie łódzkim była orkiestra symfoniczna. I ta orkiestra grała mimo, że było zimno. Ale poprzez tę grę w getcie oni dawali ludziom siłę, aby żyli następnego dnia i następnego dnia i jeszcze jednego dnia. Tak może to nie było dużo, ale to był opór. Uczenie dzieci w getcie, to był opór, to było nielegalne. Było wiele innych form oporu, które były oporem duchowym, moralnym.[…]"

square.jpg

 

ĆWICZENIE 2: PRZYCZYNY WYBUCHU POWSTANIA W GETCIE WARSZAWSKIM

Zadanie 2a

  • Przeczytaj wyjaśnienie genezy powstania w getcie warszawskikm opisane przez Noemi Szac-Wainkranc w jej pamiętniku.

"[…] Bój Trwa. Zmiany w ludziach, odpoczynek w bunkrach, ale nikt odpoczywać nie chce. Wszyscy bez wyjątku chcą iść się bić, wszyscy błogosławią śmierć w walce z wrogiem. Co za szczęście zmierzyć się z nim. Czuć, że można pomścić swoich bliskich. Czuć, że się nie jest bezbronnym zwierzęciem, prowadzonym na rzeź, ale człowiekiem, który może się bić, strzelać, oblewać tanki benzyną, który może mierzyć do Niemca i widzieć go martwym. […] W drugim tygodniu walki zajęliśmy całkowicie ulicę Leszno, wyparliśmy z drugiego brzegu Niemców, zdobyliśmy broń i mundury.  […] Pali się. Opanowaliśmy wszystkie składy w getcie z częściami, maszynami i ubraniami.  Coraz to więcej oddziałów niemieckich posyłano na nasz front, ale myśmy byli umocnieni, myśmy mieli siłę i zaciętość i jedyą myśl: musimy się zemścić!  

Wydawało sie wprawdzie, ze wszystko chwieje sie w chaosie, ale to tylko pozór. Wszystko odbywało się planowo, tak jak to w smutne wieczory siedząc przy stole omawiano. Czy doprawdy nasze plany o rozwaleniu murów mogłyby się ziścić? Ucieczka dla nas to zwycięstwo. Ucieczki nie ma. Dokądkolwiek iść - pewna nieudana, a zwycięstwo, zwycięstwo może być tylko jedno: jak najdłuższe trzymanie się i możliwie największa liczba zabitych Niemców. [...] Myśmy nie byli nieszczęśliwi, przeciwnie, dla nas było to szczęściem najwyższym, dla nas nie istniał strach ani ból. Czy możecie porównać taką śmierć ze śmiercią w komorze gazowej? Giń! Za moją matkę, za ojca, za moje dzieci, za nasze życie! Mierzę do ciebie! O, Boże, daj, aby strzał był celny! […]"

Zadanie 2b

Powstanie w getcie warszawskim było pierwszym miejskim zbrojnym aktem oporu przeciwko nazistowskim Niemcom przeprowadzonym na terenach okupowanej Europy, ale nie była to jedyna akcja zbrojna wykonana przez Żydów. 

Były też inne akcje zbrojne zorganizowane przez grupy żydowskich partyzantów na terenie całej Europy, ich skala była różna w różnych miejscach.   Pomimo, że bojownicy w warszawskim getcie mieli minimalną siłę militarną i choć nie mieli realnych szans na zwycięstwo, postanowili walczyć. square.jpg

  • Posiłkując się fragmenami pamiętnika  Noemi Szac-Wainkranc wymień powody, dla których bojownicy podjęli walkę z niemiecką armią. 

  • Poszukaj w internecie lub innych źródłach informacji na temat  miejsc żydowskiego oporu podczas II wojny światowej i zaznacz je pinezką na mapie Europy dopisując do nich daty tych wydarzeń.  Znajdź co najmniej 5 takich miejsc, wyłączając z tego Warszawę/Polskę. Pamiętaj, aby sprawdzić informacje w co najmniej  dwóch żródłach.

 

ĆWICZENIE 3: OPÓR GRUP MŁODZIEŻY 

Zadanie 3a

  • Przecztaj odezwę odczytaną 1 stycznia 1942 r. przez Abę Kownera, wzywającą do oporu i skierowaną do żydowskiej młodzieży w Wilnie.

"Nie damy sie poprowadzić jak owce na rzeź!

Żydowska młodzieży, nie dajcie się zwieść. Z 80 000 Żydów w „Jerozolimie Litewskiej” [Wilno] pozostało tylko 20 000. Na naszych oczach wyrwali nam naszych rodziców, naszych braci i siostry. Gdzie są setki mężczyzn zabranych do pracy przez litewskich „porywaczy”? Gdzie są nagie kobiety i dzieci, które zostały nam zabrane w noc terroru i prowokacji? Gdzie są Żydzi, którzy zostali zabrani w Dniu Pojednania?

Gdzie są nasi bracia z drugiego getta?

Wszyscy ci, którzy zostali zabrani z getta, nigdy nie wrócili.

Wszystkie drogi gestapo prowadzą do Ponar. A Ponary to śmierć!

Wątpiący! Odrzućcie wszystkie złudzenia. Wasze dzieci, wasi mężowie i wasze żony już nie żyją.   

Ponary nie są obozem koncentracyjnym. Tam wszyscy zostali zastrzeleni.

Hitler planuje zniszczenie wszystkich Żydów w Europie, a Żydzi litewscy są pierwsi w kolejce. 

Nie dajmy się poprowadzić niczym owce na rzeź!

Prawda, jesteśmy słabi i bezbronni, ale jedyną odpowiedzią mordercy jest bunt! Bracia! Lepiej zginąć, walcząc jak wolni ludzie, niż żyć na łasce morderców. Powstańcie! Powstańcie, wydając ostatnie tchnienie!"

1 stycznia 1942, Getto w Wilnie. Archiwum Moreshet , D. 1.4630.

Zadanie 3b

Odpowiedz na pytania:

  • 4.4-3b:1 Jakie wydarzenia na Litwie miały bezpośredni wpływ na sformułowanie wezwania do walki zbrojnej Żydów w getcie wileńskim?

  • 4.4-3b:2 Odszukaj w dostępnych Ci źródłach wiedzy historycznej informacji na temat : czym były i co się wydarzyło w podwileńskich Ponarach?

  • 4.4-3b:3 Biorąc pod uwagę informacje zawarte w tekście o żydowskim oporze w gettach, czy myślisz, że zdanie "nie powinni nas prowadzić jak owce na rzeź" oddaje rzeczywisty obraz realiów getta?

  • 4.4-3b:4 Zaraz po wygłoszeniu "Odezwy" przez Abę Kownera, jej treść przekazana została do innych grup młodzieży żydowskiej w gettach na terenach okupowanych. Jakie znaczenie mogła mieć jej treść dla bieżącej działalności młodzieżowych organizacji żydowskich w gettach?

Zadanie 3c

Członkowie obozu rodzinnego chronionego przez oddział Tewjego Bielskiego ukrywający się w lasach w okolicach wsi Naliboki na Białorusi (dawna Polska) do 1944r. (Dowódca Jehuda Bielski siedzi w drugim rzędzie po prawej).

Odpowiedz na pytania:

  • 4.4-3c:1 Obejrzyj dokładnie fotografię znajdujaca sie po lewej stronie. Określ w jakiej porze roku i gdzie została ona wykonana.

  • 4.4-3c:2 Jakie osoby pozowały i zostały sfotografowane?

  • 4.4-3c:3 Na fotografii trzeci od lewej stoi Tuvia Bielski - dowódca oddziału partyzanckiego chroniącego obóz rodzinny ukrywających się w lasach nalibockich rodzin żydowskich. Biorąc pod uwagę kompozycję zdjęcia i stroje pozujących osób zastanówcie się, jaki charakter ma ta fotografia? W jakim celu została wykonana?

Zadanie 3d

Grupa partyzantów z różnych oddziałów bojowych strzegąca lotniska w Puszczy Nalibockiej, wśród nich partyzanci z grupy braci Bielskich, aktywnej w latach 1942-1944 w lasach niedaleko wsi Naliboki na Białorusi (dawna Polska), 20 lipca 1944.

Odpowiedz na pytania:

  • 4.4-3d:1 Obejrzyj dokładnie fotografię po lewej stronie. Określ w jakiej porze roku i gdzie została wykonana.

  • 4.4-3d:2 Zwracając uwagę na ubrania sfotografowanych osób oraz ich wyposażenie zastanów się, czym osoby sfotografowane się zajmowały?

  • 4.4-3d:3 Analizując fotografie 1 i 2 wskażcie zasadnicze różnice między sfotografowanymi grupami ludzi. Odpowiedzcie, co mogło te osoby łączyć, a co je dzieliło?

Zadanie 3e

Dodatkowe pytania i zadania:

  • 4.4-3e:1 Wykorzystując dostępne źródła wiedzy zgromadźcie informacje o żydowskich partyzantach na Białorusi.

  • 4.4-3e:2 Dowiedzcie się jak powstawały i jak działały obozy rodzinne, ukrywających się w ostępach leśnych zbiegłych z likwidowanych gett rodzin żydowskich.

  • 4.4-3e:3 Poszukajcie informacji o braciach Bielskich, organizatorach partyzantki żydowskiej w lasach nalibockich na Białorusi.

  • 4.4-3e:4 Zastanówcie się jakie były główne zadania i cele partyzantki żydowskiej działającej na Wschodzie Europy.

  • 4.4-3e:5 Analizując różne postawy ludności żydowskiej wobec Holokaustu jako określilibyście postawę i działania partyzantów żydowskich?

 

ĆWICZENIE 4: PODSUMOWANIE

Istnieje taka obiegowa opinia, że Żydzi byli bierni i nie walczyli.
Elie Wiesel - słynny pisarz, ocalały z zagłady, odwoływał się do tego przekonania i sugerował przemyślenie go: „Pytanie nie brzmi, dlaczego wszyscy Żydzi nie walczyli, ale w jaki spósób wielu z nich to czyniło. Nękani, bici, głodzeni, gdzie znaleźli siłę - duchową i fizyczną - do oporu?   square.jpg

  • 4.4-4a Zastanów się nad słowami Eliego Wiesela i napisz 1-2 akapity wyjaśniające, co spowodowało, że Żydzi przeciwstawiali się nazistowskiemu planowi eksterminacji. Jakie formy sprzeciwu możesz wymienić? Spróbuj udzielić odpowiedzi na pytanie: co było powodem myślenia o żydowskiej bierności?

Poprzednie ćwiczenie
4.3 Odwaga powiedzenia NIE
Następne ćwiczenie
4.5 Ratujący