W 1933 roku w Europie mieszkało około dziewięciu milionów Żydów, co stanowiło mniej niż dwa procent całej ludności kontynentu. Najwięcej Żydów żyło w Polsce, w zachodniej części Związku Radzieckiego, Rumunii i w krajach bałtyckich, stanowiąc od pięciu do dziesięciu procent ich populacji.

Dzieci bawiące się w dzielnicy żydowskiej – Paryż, rok 1931.

Żydzi grający w szachy - Łódź, Polska, 1936 rok.

W Niemczech było około pół miliona Żydów reprezentujących zaledwie 0,75 procent ludności. W Polsce mieszkało ponad 3 miliony Żydów: około 10 procent populacji kraju.

W wielu wioskach Europy Wschodniej i na terenie Związku Radzieckiego Żydzi prowadzili tradycyjny styl życia, taki jak ich przodkowie od wieków. Zamieszkiwali też małe miasteczka, w niektórych z nich stanowili większość mieszkańców. Ubierali się w tradycyjne stroje, prowadzili życie religijne, ściśle przestrzegając wszystkich reguł wiary. Niektórzy Żydzi byli bogaci, jednak większość żyła  skromnie. W większych miastach Żydzi bardziej asymilowali się z resztą społeczeństwa, żyjąc nadal zgodnie ze wskazaniami religii, ale byli i tacy, którzy porzucali judaizm. Innymi słowy,  egzystencja Żydów była zróżnicowana, wpływało na to miejsce, w którym przyszło im żyć.

Po pierszej wojnie światowej na mocy traktaru wersalskiego Niemcy utracili część terytoriów. Zostali również zobligowani do zapłaty olbrzymich rekompensat na rzecz krajów sprzymierzonych za spowodowane wojennych zniszczeń. Później, w 1923 roku Niemcy zmagały się z hiperinflacją, pieniądze straciły swoją wartość i ogromne rzesze ludności pogrążyły się w biedzie.

Propaganda nazistowska w Berlinie, Niemcy, 1932 rok.

W następstwie krachu na giełdzie w Stanach Zjednoczonych w 1929 roku, prawie sześć milionów Niemców straciło pracę. Adolf Hitler obwiniał wszystkich Żydów o wywwołanie kryzysu gospodarczego i pogorszenie położenia ekonomicznego Niemców.

Poparcie dla Hitlera i partii nazistowskiej zaczęło rosnąć na początku lat trzydziestych XX wieku. Wielu Niemców utraciło wiarę w demokrację: nie wierzyli, że istniejące partie są w stanie zmienić sytuację. Duża część społeczeństwa niemieckiego widziała w Hitlerze silnego przywódcę i oczekiwała, że przywróci on Niemcom dawne znaczenie i prestiż. W swoich przemówieniach Hitler podkreślał, że Niemcy odzyskają utracone ziemie i zdobędą przestrzeń życiową, aby się rozwijać. Mówił także o walce z „drapieżnym kapitalizmem” i komunizmem oraz głosił, że Aryjczycy, biała, albo niemiecka rasa są lepsi od wszystkich innych. Najgorszą ze wszystkich miała być „rasa żydowska”, traktowana przez Hitlera jako „pasożytnicza” i niebezpieczna.

Hitler gardził Żydami, ale jednocześnie traktował ich jako największe zagrożenie, przekonywał, że chcą oni rządzić całym światem i kontrolować wszystkich ludzi. Jego poglądy na temat ,,Żydów”,  jako złowieszczych i groźnych, wywodziły się z antyżydowskiej tradycji, która czyniła wyznawców judaizmu odpowiedzialnymi za śmierć Jezusa. Führer podkreślał, że rasa aryjska musi zachować czystość i dlatego za wszelką cenę nie może się mieszać z żydowską.

W wyniku wyborów w listopadzie w 1932 roku partia NSDAP otrzymała więcej niż jedną trzecią głosów. Konserwatywni politycy przekonali prezydenta Paula von Hindenburga, aby wyznaczył Adolfa Hitlera na kanclerza rządu mniejszościowego, w skład którego weszły partie konserwatywne i nacjonalistyczne. Naziści w szybkim czasie zdołali wykluczyć inne ugrupowania, dostali nawet poparcie od partii centrowej na wprowadzenie zmian w prawie, które w konsekwencji doprowadziły do obalenia demokracji.

Prawnik żydowski dr Michael Siegel, publicznie upokorzony na ulicach Monachium, dlatego, że zaufał nowemu systemowi sprawiedliwości. Naziści zgolili mu głowę, szedł boso, trzymając napis: „Nigdy więcej nie złożę skargi na policji”.

Wówczas działalność wszystkich innych partii, oprócz nazistowskiej, została zakazana. Różne organizacje nazistowskie zaczęły kontrolować zarówno życie prywatne, jak i publiczne obywateli. Rozpoczęły się prześladowania Żydów oraz tych, którzy nie pasowali do społeczeństwa nazistowskiego. Ludzi o odmiennych orientacjach i przekonaniach politycznych bezterminowo zamykano w obozach koncentracyjnych bez przeprowadzenia rozpraw sądowych. Obóz koncentracyjny w Dachau otwarty w marcu 1933 roku stał się modelowym dla wszystkich kolejnych. Młodzi Niemcy byli członkami różnych organizacji młodzieżowych; edukowano ich tak, aby byli posłusznymi obywatelami nowego państwa. Cały naród niemiecki miał być przeniknięty ideologią nazistowską.

Nowe prawa wykluczające Żydów ze społeczeństwa zaczęły działać natychmiast po ich wprowadzeniu. Z czasem były setki takich przepisów. Niektóre z nich zakazywały Żydom korzystania z publicznych łaźni, parków, restauracji. Inne zabraniały pracy w administracji rządowej, mediach i instytucjach kultury. Dyskryminacja  ciągle rosła. Żydowskie dzieci nie mogły chodzić do szkół, lekarze i prawnicy pochodzenia żydowskiego nie mogli leczyć i pracować z nie-Żydami. Według prawa Żydzi byli przestali być obywatelami Niemiec.

Powoli, ale nieustannie Żydzi byli rugowani ze społeczeństwa. Musieli opuścić swoje domy i przekazać majątek na rzecz państwa. Żydzi, którzy byli właścicielami sklepów i innych przedsiębiorstw, zostali zmuszeni do przekazania aktów własności za niewielkie pieniądze. Wielu Żydów próbowało uciec, ale bardzo trudno było uzyskać wizy wjazdowe do innych krajów. Tylko kilka tysięcy Żydów uzyskało przed 1939 rokiem zezwolenie na wjazd do Szwecji.

Jesienią 1938 roku władze nazistowskie zdecydowały o wydaleniu wszystkich Żydów, którzy mieli obywatelstwo polskie. Wielu z nich mieszkało w Niemczech od pokoleń. Decyzja ta dotknęła około 17 tysięcy osób. Polskie władze nie chciały ich przyjąć. Wysiedlonych umieszczono w obozach przejściowych dla uchodźców na granicy rozdzielającej Niemcy i Polskę.

Grynszpanowie byli jedną z rodzin, którą spotkał taki los. Mieszkali oni w Niemczech od 1911 roku. Ich syn, siedemnastoletni Herszel, który uciekł do Paryża, dowiedział się, że jego rodzice i siostra przebywają w obozie w bardzo złych warunkach. Zdobył broń, poszedł do ambasady niemieckiej i strzelił kilka razy do dyplomaty niemieckiego Ernsta von Ratha, który na skutek odniesionych ran zmarł dwa dni później. Minister propagandy Joseph Goebbels wykorzystał ten incydent dla zorganizowania kampanii przeciwko Żydom mieszkających w Niemczech; miała ona na celu pomszczenie tego morderstwa.

Nocą dziewiątego listopada 1938 roku rozpoczął się krwawy i groźny atak wymierzony w Żydów mieszkających w Niemczech. Zamieszki trwały kilka dni. Tysiące okien sklepowych zostało rozbitych i wiele sklepów splądrowanych. Odłamki szkła leżące na ulicach przypominały kawałki kryształów i prawdopodobnie dlatego pogrom ten nazwano ,,nocą kryształową”.  Bito kobiety i mężczyzn, strzelano do nich, katowano na śmierć. Sytuacja stała się tak dramatyczna, że wielu Żydów popełniło samobójstwo.

Przypuszcza się, że około czterystu Żydów straciło życie w czasie trwania ,,nocy kryształowej ” z dziewiątego na dziesiątego listopada 1938 roku, ale prawdziwa liczba może sięgnąć tysiąca pięciuset ofiar. Pod niemal trzysta synagog podłożono ogień, około trzydzieści tysięcy Żydów zostało aresztowanych i wysłanych do obozów koncentracyjnych bez podania przyczyny, ich jedyną winą było to, że byli Żydami. Rząd niemiecki zdecydował, że Żydzi powinni wpłacić miliard marek niemieckich jako rekompensatę za wyrządzone szkody.

Herschel Grynszpan aresztowany w listopadzie w 1938 roku, Paryż, Francja.

Ludzie zaaresztowani w czasie pogromu listopadowego w 1938 roku, tutaj w trakcie tzw. liczenia podczas apelu w obozie Buchenwald, Niemcy

1  września 1939 roku Polska została zaatakowana przez Niemcy, a 17 września przez Związek Radziecki. W następstwie tzw. paktu Ribbentrop – Mołotow dokonał się podział Polski na: Generalne Gubernatorstwo, ziemie wicielone do Rzeszy i ziemie wcielone do Związku Radzieckiego. Państwo polskie przestało isnieć jako podmiot polityki międzynarodowej. Ponad dwa miliony Żydów pozostało w części wcielonej do Reszy niemieckiej. Naziści traktowali ich jeszcze gorzej niż Żydów niemieckich. Prawie natychmiast podjęto decyzję o oczyszczeniu wiosek z Żydów i przeniesieniu ich do miast. Władze okupacyjne chciały utworzyć dla nich specjalne miejsca zamieszkania zwane gettami. Tworzono je najczęściej na terenach, gdzie były duże skupiska Żydów. Nie-Żydzi, którzy tam mieszkali, zostali wysiedleni. Przenosiny do getta odbywały się bardzo często w brutalny sposób.

Wokół getta budowano ogrodzenie, oddzielające je od reszty miasta – był to płot, mur bądź zasieki. Każdy tam osiedlony musiał nosić specjalny symbol na ubraniu, oznaczający, że jest Żydem. Mogła to być sześcioramienna żółta gwiazda, żółta opaska na ramieniu albo biała opaska z niebieską sześcioramienną gwiazdą. Żydom zabroniono opuszczać teren getta pod groźbą surowej kary. Ci, którzy próbowali się ukryć, aby przeżyć, mogli polegać tylko na innych. Wymierzano dotkliwe kary za pomoc okazywaną Żydom (w Polsce, na Litwie, Ukrainie i w Serbii była to kara śmierci). Zdarzało się, że Żydzi sami uciekali do getta, aby uniknąć jeszcze większych prześladowań czy cierpienia.

Do kilku gett wysłano również transporty z Romami. Część osób skierowano do obozów pracy. Później getta zlikwidowano, a po przeprowadzonych selekcjach osoby nienadające się do pracy zostały rozstrzelane w zbiorowych egzekucjach, pozostałych wysłano do obozów koncentracyjnych.

Żydzi w getcie w Łodzi, ziemie polskie wcielone do Rzeszy Niemieckiej.

W 1941 roku Hitler zaatakował Związek Radziecki. Specjalne oddziały szły za armią niemiecką, aby oczyszczać wioski z komunistów i Żydów. Były to tzw. Einsatzgruppen (grupy operacyjne hitlerowskiej policji bezpieczeństwa – Sipo i służby bezpieczeństwa – SD), które również wymordowały tysiące Romów. Przygotowywano masowe groby, czasami kopane przez miejscową ludność, czasami przez same ofiary albo przez radzieckich jeńców wojennych. Szacuje się, że Einsatzgruppen zamordowały, spaliły bądź zakatowały na śmierć około dwa miliony ludzi.

Wojna przeciwko Związkowi Radzieckiemu nie przebiegała tak, jak się spodziewano. Armia Czerwona stawiała zaciekły opór i marsz Niemców na wschód został powstrzymany. Plany przeniesienia Żydów na odległe tereny Azji nie mogły być wcielone w życie. Masowe rozstrzelania wpływały negatywnie na stan psychiczny żołnierzy, były kosztowne i nie udawało się ich ukryć przed opinią publiczną, szybko okazało się też, że nie będzie można ich zakończyć przed pokonaniem ZSRR. Dlatego najwyższe dowództwo dyskutowało nad innymi sposobami "pozbycia się” Żydów.

Budowa obozu masowej zagłady w Bełżcu na wschodzie okupowanej Polski również rozpoczęła się przed konferencją w Wannsee. Dwa następne obozy w Sobiborze i Treblince zaczęto budować wiosną 1942 roku.

Budynek, w którym odbyła się konferencja w Wannsee, przedmieścia Berlina, Niemcy.

Wszystkie powstały w jednym celu – wymordowania jak największej liczby ludzi w jak najkrótszym czasie. Kiedy przybywał transport, wybierano grupę osób, która pracowała pod nadzorem SS tak, aby wszystkie procedury przebiegały „prawidłowo”. Wszyscy inni więźniowie byli mordowani w komorach gazowych tuż po przyjeździe.

Setki tysięcy Żydów przetransportowano do obozów eksterminacji w okupowanej Polsce z innych podbitych krajów. W tych czterech obozach zamordowano prawie dwa miliony ludzi.

Dwa obozy: Auschwitz-Birkenau i Majdanek również miały na celu eksterminację ludzi, (this is wrong, Auschwitz I was concentration camp, Birkenau death camp, so it can’t be here generalization, there is good explanation below. ale tutaj więźniowie mieli być mordowani, bądź internowani.

Obóz koncentracyjny Auschwitz został założony najpierw na przedmieściach miasta Oświęcim (miasto leżało na terenach włączonych do Trzeciej Rzeszy), gdzie przed wojną znajdowały się koszary wojskowe. Sądzono, że będzie tam można przetrzymywać polskich więźniów politycznych i rosyjskich jeńców wojennych. Kiedy wzrosła liczba więźniów, SS zdecydowało, że należy go poszerzyć i zbudować inny duży obóz w pobliskiej wiosce Birkenau (po polsku Brzezinka), oddalonej o około trzy kilometry od Auschwitz. W Birkenau, albo Auschwitz II, jak oficjalnie nazwano to miejsce, zbudowano obóz natychmiastowej zagłady z komorami gazowymi. Od wiosny 1942 roku Auschwitz-Birkenau działał jako obóz pracy i zagłady.

Około czterdziestu obozów pracy niewolniczej zostało zbudowanych wokół Auschwitz. Wiele niemieckich fabryk korzystało z taniej siły roboczej. Kiedy przyjeżdżał transport z Żydami, nie mieli oni pojęcia, co się z nimi stanie. Panował chaos, niemieccy żołnierze SS wydawali rozkazy, ujadały psy, a więźniowie wyznaczeni przez SS próbowali rozładować wagony tak szybko, jak to możliwe. Starzy, chorzy i dzieci byli od razu wysyłani do komór gazowych. Inni przechodzili selekcję pod nadzorem lekarzy niemieckich, celem wybrania tych nadających się do pracy, a pozostałych odsyłano do komór gazowych.

Inni przechodzili selekcję pod nadzorem lekarzy niemieckich, celem wybrania tych nadających się do pracy, a pozostałych odsyłano do komór gazowych. Warunki w Auschwitz- Birkenau były tak złe, że wielu więźniów przetrwało tylko kilka tygodni. Komory gazowe w Auschwitz-Birkenau działały aż do listopada 1944 roku; zamordowano w nich łącznie około miliona Żydów.

W Majdanku, niedaleko  Lublina położonego na wschodzie okupowanej Polski, blisko granicy ze Związkiem Radzieckim, wybudowano podobny obóz jak w Auschwitz - obóz koncentracyjny i zagłady. Więziono tam dużą liczbę polskich intelektualistów, przeciwników politycznych i radzieckich jeńców wojennych, również Żydzi z warszawskiego getta zmuszani byli do niewolniczej pracy w obozach wokół Lublina. Około osiemdziesiąt tysięcy osób (w tym sześćdziesiąt tysięcy Żydów) zostało tu zagazowanych.

Ucieczka z tych obozów była praktycznie niemożliwa. W obozach zagłady w Sobiborze i Treblince więźniowie podnieśli bunt. Niektórzy zdołali uciec, ale większość została złapana, torturowana i zamordowana. Również w Auschwitz-Birkenau więźniowie zbuntowali się, podłożyli ogień pod jedną z komór gazowych. Tylko kilku z nich zdołało uciec, ale bunty dawały nadzieję współwięźniom i wzbudzały niepokój u przywódców nazistowskich.

Jeszcze w trakcie wojny zabudowania w obozach w Chełmnie, Bełżcu, Sobiborze i Treblince zostały zniszczone. Naziści nie chcieli, aby świat dowiedział się, co wydarzyło się w obozach i ilu więźniów zostało w nich zamordowanych. Rozkopali więc masowe groby, szczątki spalili i rozsypali po okolicznych lasach, bądź wsypali do rzek płynących w pobliżu.

W lipcu 1944 roku radzieckie oddziały gwałtownie przesunęły się na zachód i oswobodziły obóz w Majdanku. Niemiecki odwrót był tak pośpieszny, że naziści nie mieli czasu zniszczyć wszystkich dokumentów i przedmiotów. Są one dzisiaj w zbiorach archiwalnych w Muzeum w Majdanku.

Od stycznia do maja 1945 roku obozy koncentracyjne i obozy pracy na terenie Niemiec, okupowanej Polski, Austrii zostały oswobodzone przez oddziały żołnierzy brytyjskich, radzieckich i amerykańskich. Nawet jeśli świat wiedział, że miliony Żydów zamordowano w ,,ludzkich rzeźniach”, zastana sytuacja była przerażająca i wywołała szok u ludzi na całym świecie. O tym, co się wydarzyło, dowiadywali się z artykułów i fotografii.

Po wojnie odbyło się kilka procesów, między innymi w Norymberdze, gdzie najważniejszych nazistów skazano na śmierć bądź więzienie za zbrodnie przeciwko ludzkości. Jednakże wielu zbrodniarzy nie zostało nigdy ukaranych.

Nie ma dokładnych danych, ilu Żydów zamordowali naziści, ale prawdopodobnie od pięciu do sześciu milionów, czyli dwie trzecie populacji Żydów, która zamieszkiwała kraje europejskie. Dane te częściowo opierają się na niemieckich dokumentach archiwalnych. Dzisiaj w Europie mieszka półtora miliona Żydów.